Przesłanki rozkładu pożycia małżeńskiego

Zgodnie z art. 57 § 1 krio orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia.
„Przy przypisywaniu małżonkom w wyroku rozwodowym winy nie ma znaczenia okoliczność, który z małżonków ponosi winę „większą”, a który „mniejszą” (wyrok SN z dnia 24 maja 2005 r., sygn.. V CK 646/04).
„Art. 57 § 1 krio nie wprowadza rozróżnienia stopnia winy małżonków. Podstawa przyjęcia winy jest ustalenie, że jego zachowanie przyczyniło się do powstania lub pogłębienia rozkładu, obojętne natomiast ze stanowiska oceny winy jest to, w jakim stopniu każde z małżonków przyczyniło się do tego. Nierówny stopień winy małżonków nie stanowi przeszkody do uznania ich współwinnymi rozkładu pożycia. Małżonek, który zawinił powstanie jednej z wielu przyczyn rozkładu, musi być uznany za współwinnego, chociażby drugi małżonek dopuścił się wielu i to cięższych przewinień” (wyrok SN z dnia 29 czerwca 2000 r., sygn. V CKN 323/00).

„Dla ustalenia w myśl art. 57 § 1 krio, który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego, istotne są zachowania małżonków, które miały miejsce przed jego zastosowaniem, tylko one bowiem, stosownie do art. 361 § 1 kc, mogą być uznane za przyczynę rozkładu ocenione jako zawinione spowodowanie rozkładu pożycia” (wyrok SN z dnia 21 marca 2003 r., sygn. II CKN 1270/00).
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje, które zachowania każdego z małżonków mogą zostać uznane za będące przyczyną rozkładu pożycia małżeńskiego i mogą stanowić przesłankę do orzeczenia przez sąd rozwodu z winy jednego z małżonków.
Poniżej przykładowe przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego :

1. Groźba

„Przy ocenie, czy groźba rzucona przez jednego małżonka pod adresem drugiego małżonka mogła wpłynąć na rozkład pożycia stron, należy mieć na względzie nie tylko to, czy drugi małżonek mógł poczuć się tą groźbą zagrożony, lecz przede wszystkim to, czy użycie groźby może świadczyć o wrogim nastawieniu i jakie reakcje może wywołać u drugiego małżonka” (orzeczenie SN z dnia 24 kwietnia 1951 r., C 735/50, NP 1951, nr 12, s. 44).
„Jeżeli mąż dopuszcza się wobec żony rękoczynów i używa gróźb karalnych, to jej wyprowadzenie się z domu nie może być uznane za przyczynę rozkładu pożycia” (wyrok SA w Katowicach z 13 maja 2005 r., sygn. I ACa 2184/04).

2. Agresja

„Odmawianie współżycia fizycznego przez małżonkę, na którą mąż się znęcał, nie stanowi zawinionej przez nią przesłanki rozkładu pożycia małżeńskiego (art. 57 & 1 k.r.o.)” (wyrok SA w Gdańsku z 20 maja 2009 r., sygn. I ACa 368/09).
„Stwierdzenie porywczości obu małżonków, ich postaw egocentrycznych i ambicjonalnych oraz nieumiejętności rozwiązywania konfliktów – u męża wyrażającej się nawet siłowym podporządkowaniem sobie żony – usprawiedliwia obarczenie winą rozkładu pożycia tak żony, jak i męża” (wyrok SN z 5 listopada 1999 r., sygn.. III CKN 799/99).

3. Niewierność

„Istotą małżeństwa są, między innymi, stosunki płciowe między małżonkami, z wyłączeniem takich stosunków z osobami trzecimi; zatem małżonek postępujący z własnej woli wbrew tej zasadzie małżeństwa popełnia umyślnie czyn z punktu widzenia przyjętych zasad współżycia niedozwolony, a tym samym musi być uznany za winnego rozkładu małżeństwa, jeśli czyn jego do rozkładu się przyczynił (…). Niejednokrotnie konflikt pomiędzy uczuciem a więzami małżeństwa jest tak silny, że prowadzi do zjawisk społecznie niepożądanych. Uznanie jednak w takim przypadku braku winy małżonka zrywającego więzy małżeństwa, żeby iść za uczuciem, oznaczałoby faktycznie zezwolenie na jednostronne odstąpienie od związku małżeńskiego w przypadku miłości do osoby trzeciej, która z reguły jest uczuciem silnym; w konsekwencji stanowiłoby to wyrażenie zasady, że małżeństwo jako stosunek prawny jest usprawiedliwione tylko tak długo, póki obie strony się kochają” (orzeczenie SN z dnia 8 maja 1951 r., C 184/51, OSN 1952, poz. 21).
„Związek jednego z małżonków z innym partnerem w czasie trwania małżeństwa, lecz po wystąpieniu zupełnego i trwałego rozkładu pożycia między małżonkami, nie daje podstawy do przypisania temu małżonkowi winy za ten rozkład” (wyrok SN z dnia 28 września 2000 r., sygn., IV CKN 112/00).

4. Zaniedbywanie rodziny

Kodeks rodzinny i opiekuńczy wprowadza zasadę, że małżonkowie mają równe prawa i obowiązki. Są obowiązani do wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli (art. 23 k.r.o.).
Do obowiązków żony należy dbałość o dom i dzieci. Obowiązek ten w dzisiejszych warunkach nie może sięgać tak daleko, aby miał uniemożliwić wykonywanie przez żonę pracy zawodowej. Z reguły istnieje możność pogodzenia wykonywania obowiązków rodzinnych wobec dzieci z pracą zawodową. Interes osobisty dzieci w zasadzie nie doznaje w tym wypadku uszczerbku. Nie można przeto małżonce postawić zarzutu zaniedbywania rodziny, posługując się tylko faktem podjęcia przez nią pracy zawodowej (orzeczenie SN z dnia 9 kwietnia 1953 r., II C 2911/52, PiP 1954, z. 1, s. 180).

5. Odmowa współżycia płciowego

„Małżeństwo, które nie przystępuje do wypełnienia obowiązków, jakie nakłada zawarcie związku małżeńskiego (…), jest od samego początku martwe i nie spełnia swych zadań społecznych (…). Sama odmowa rozpoczęcia współżycia przez jednego z małżonków może być uznana za ważny powód rozkładu pożycia małżeńskiego, a jej motywy miałyby znaczenie dla oceny winy w spowodowaniu rozkładu tego pożycia” (orzeczenie SN z dnia 2 maja 1952 r., C 1096/51, NP 1953, nr 5, s. 81 oraz z dnia 2 maja 1959 r., CR 219/58, RPE 1960, nr 3, s. 286).

Orzeczenie przez sąd rozwodu z wyłącznej winy jednego z małżonków pociąga dla niego niekorzystne konsekwencje finansowe. Zgodnie bowiem z treścią art. 60 § 2 k.r.o. jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, Sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Obowiązek ten wygasa w razie zawarcia przez uprawnionego małżonka nowego małżeństwa, a więc nie jest ograniczony konkretnym wskazanym w ustawie terminem.