Komu przysługuje zachowek?

Zachowek jest to roszczenie pieniężne, jakiego mogą żądać uprawnieni do zachowku, w stosunku do spadkobierców, a także w stosunku do osób obdarowanych przez spadkodawcę przed śmiercią. Osoba uprawniona nie może więc żądać wydania jakiejkolwiek rzeczy należącej do spadku.

Zachowek należy się zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku na podstawie ustawy, to jest wedle ogólnych reguł dziedziczenia wynikających z Kodeksu cywilnego. Zstępni to kolejni potomkowie tej samej osoby np. dziecko, wnuk.

Nie ma prawa do zachowku małżonek spadkodawcy który w chwili jego śmierci pozostawał z nim w separacji orzeczonej przez sąd, gdyż taki małżonek nie dziedziczy z mocy ustawy, mimo że pozostawał w związku małżeńskim ze spadkodawcą (art. 935¹ KC). Tym bardziej nie ma prawa do zachowku były małżonek ani osoba, która pozostawała ze spadkodawcą w konkubinacie.

Ponadto, małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

Rodzice spadkodawcy mogą żądać zachowku gdy spadkodawca nie ma zstępnych. Rodzice mogą być uprawnieni do zachowku samodzielnie lub wspólnie z małżonkiem spadkodawcy.

Roszczenie o zachowek przysługuje tylko tym, którzy w konkretnym stanie faktycznym odziedziczyliby spadek z mocy ustawy.
Wysokość należnego zachowku opiewa zasadniczo na połowę wartości udziału spadkowego jaki by przypadał uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym.

Jeżeli natomiast uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jest małoletni, wówczas zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego.

Roszczenie o zachowek przysługuje wówczas, gdy osoba uprawniona nie otrzymała należnej jej części majątku spadkowego czy to w drodze dziedziczenia, czy to w postaci zapisu, czy też poprzez uczynioną przez spadkodawcę i zaliczaną do spadku darowiznę.

Jeśli jednak osoby uprawnione do zachowku, w wyniku dziedziczenia, zapisu lub uczynionej przez spadkodawcę darowizny, nie uzyskały całości należnego im zachowku, wówczas przysługuje im roszczenie o jego uzupełnienie.

Do zapłaty zachowku zobowiązani są w pierwszej kolejności spadkobiercy, którzy odziedziczyli spadek. Zachowku można dochodzić również od osób, na których rzecz spadkodawca poczynił darowizny doliczane do spadku.

Jeżeli osoba obowiązana do zapłaty zachowku, nie chce zapłacić należnej sumy dobrowolnie, wówczas należy skierować do sądu pozew o zapłatę kwoty stanowiącej wartość należnego zachowku.

Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu, przy czym roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

FAQ

Kto ma obowiązek zaliczyć darowizny na poczet zachowku?

Obowiązek zaliczenia darowizn na poczet zachowku spoczywa na spadkobiercach, którzy są zobowiązani do uwzględnienia wartości darowizn dokonanych przez spadkodawcę w czasie jego życia, przy obliczaniu zachowku dla osób uprawnionych do niego.

Zgodnie z polskim prawem, osoby uprawnione do zachowku (z reguły są to zstępni (dzieci), małżonek oraz rodzice, jeśli spadkodawca nie ma zstępnych) mają prawo do otrzymania minimalnej kwoty, która stanowi określony procent wartości spadku. W przypadku, gdy spadkodawca dokonał darowizn, wartość tych darowizn jest zaliczana na poczet należnego zachowku, co oznacza, że darowizny te mogą wpłynąć na obliczenia związane z jego wysokością.

W praktyce oznacza to, że jeśli spadkodawca przekazał swoje mienie w formie darowizn przed śmiercią, te darowizny powinny zostać uwzględnione w obliczeniach dotyczących zachowku, aby ustalić, czy uprawnione osoby otrzymały należną im kwotę.

Czy wszystkie darowizny podlegają zaliczeniu na poczet zachowku?

Nie wszystkie darowizny podlegają zaliczeniu na poczet zachowku. Zgodnie z polskim prawem, zaliczeniu na poczet zachowku podlegają tylko darowizny, które zostały dokonane przez spadkodawcę w ciągu ostatnich 10 lat przed jego śmiercią.

Jednak istnieją pewne wyjątki. Na przykład, darowizny dokonane na rzecz osób, które są uprawnione do zachowku (czyli zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy) są brane pod uwagę przy obliczaniu zachowku. Z kolei darowizny na rzecz osób trzecich (czyli tych, które nie mają praw do zachowku) mogą nie być zaliczane na poczet zachowku.

Czy obdarowana przed 10 laty wnuczka jest zobowiązana do zapłaty zachowku?

Zgodnie z Uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 8.08.2024 r. sygn. akt III CZP 3/24: Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób, które nie dochodzą do spadku (art. 994 § 1 k.c.).

W sytuacji gdy wnuczka nie dochodzi do dziedziczenia (żyją jej rodzice i to któreś z nich staje się spadkobiercą) wnuczka nie ma obowiązku do zapłaty zachowku krewnemu.

Gdyby jednak jej rodzice nie żyli i ona stałaby się spadkobiercą to ciążyłby na niej obowiązek doliczenia otrzymanej darowizny na poczet zachowku i musiałaby zapłacić zachowek krewnemu.